Korunma Yöntemleri
Aile planlaması çiftlerin istedikleri zaman, istedikleri aralıklarla, istedikleri kadar çocuk sahibi olmaları anlamına gelir. İstenmeyen gebeliklerin kadının psikolojik ve fiziksel sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri aile planlaması yöntemlerinin bilinmesi ve uygulanması açısından önemli bir nedendir.
Gebelik önleyici korunma yöntemleri nelerdir?
Erkek ve kadın için ayrı korunma yöntemleri mevcuttur. Bu yöntemler;
Kadınlarda:
- Doğum kontrol hapları:
Düşük dozda östrojen ve progesteron içeren haplardır. Yumurtlamayı engelleyerek ve rahim ağzı salgılarını kıvamlandırıp sperm geçişini önleyerek etki gösterirler. Düzenli kullanımda %99 oranında koruyuculukları mevcuttur. Bırakılmasını takiben üreme fonksiyonları geri döner. Adet kanamalarının miktarını azaltır, süresini kısaltır, adet sancılarını azaltırlar. Uzun dönem kullanımlarında rahim, yumurtalık ve kalın barsak kanserine karşı koruyucu etkileri vardır.
İlk 3 ayda lekelenme, şişkinlik ve bulantı yapabilirler. Bu etkileri geçicidir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu değildir. Emzirmeyen kadınlar doğumdan sonraki 3 haftadan sonra kullanmaya başlayabilir. Adetin ilk 5 günü içinde kullanılmaya başlanır. Bir gün unutulması durumunda hatırlandığı anda alınır, o günün dozu da alınır. 2 gün unutulması durumunda bir kadın doğum hekimine başvurulması gerekir.
Kullanımı sakıncalı durumlar:
- Meme kanseri ya da şüphesi olanlar
- 35 yaş üstünde günde 15'ten fazla sigara içenler
- Kalp damar hastalığı olanlar
- Hipertansiyon hastaları
- Felç öyküsü olanlar
- Karaciğer ve safra kesesi rahatsızlığı olanlar
- Pıhtılaşma bozukluğu öyküsü olan kadınlar
- Emziren anneler
- Minihaplar:
Sadece progesteron içeren haplardır. %98 oranında koruyuculuğu mevcuttur. Bırakıldığında üreme fonksiyonları geri döner. “ Emziren annelerde kullanımı uygundur”
Sigara içen kadınlarda kullanımı mevcuttur. Doğumdan sonra emziren annelerde 6. haftadan sonra kullanılabilir. Kullanım şekli doğum kontrol hapı ile aynıdır.
- Rahim içi araç (RİA, Spiral, Alet):
Rahim iç duvarına yerleştirilen, bakır ya da hormon içeriği olan plastik bir çubuktur. Yarattığı enflamasyon ile döllenmeyi engelleyerek etki gösterir. Koruma oranı %98'dir. Bakırlı olanlar 10 yıl, hormonlu olanlar 5 yıl süreyle kullanılabilir. Çıkarıldığında üreme fonksiyonları hemen geri döner.
Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu değildir. Hormonlu spiral takıldıktan sonraki ilk birkaç ayda lekelenme tarzı kanama görülebilir.
Yeni doğum yapmış emziren kadınlarda güvenle kullanılabilir. Çok partnerli ya da üreme organlarında enfeksiyon bulgusu olan kadınların kullanması uygun değilidir.
Kullanım süresi dolduğunda hemen yenisi takılabilir. Dinlenme süresi gerekli değildir. Yılda bir kez kontrole gidilmelidir.
- İğneler:
Aylık ve 3 aylık olanları vardır.3 aylık iğneler progesteron, aylık iğneler östrojen ve progesteron içerirler. %99 koruyuculukları mevcuttur.
3 aylık iğneler: Emziren anneler tarafından kullanılabilir. Adet kanamalarında düzensizlik, azalma ya da kesilme yapabilir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz. Bıraktıktan sonra üreme fonksiyonlarında geri dönüş gecikebilir. 35 yaş üzeri sigara içen kadınlarda kullanılabilir. Meme ve karaciğer, kalp ve damar tıkanıklığı olup ağır hipertansiyonu olanlar tarafından kullanımı uygun değildir. 3 ayda bir kalça ya da koldan kas içine uygulanır.
Aylık iğneler: İlk aylarda adet düzensizliği yapabilir. Anne sütü kalitesini bozabileceği için emziren annelerde kullanımı uygun değildir. Emzirmeyen kadınlarda doğumdan 3 hafta sonra kullanmaya başlanabilir. Meme kanseri olanlar, 35 yaş üzerinde günde 15'den fazla sigara içenler, damar hastalığı, yüksek tansiyonu, felç öyküsü ve karaciğer hastalığı olan kadınlarda kullanımı uygun değildir. Adetin ilk 5 günü içinde yapılması gerekir.
- Deri altı implantları:
Deri altına yerleştirilen ve 3 yıl süre ile koruma sağlayan çubuklardır. Gebelikten koruyucu etkisi yüksektir. Küçük bir cerrahi işlemle uygulanır. Emziren annelerde 6. haftadan sonra kullanımı uygundur.
- Kadınlar için bariyer yöntemler:
Diyafram, kadın kondomu, sperm öldürücü fitil ve köpükler şeklinde listelenebilir. Spermin rahime geçmesini engelleyerek etki gösterirler. %94-95 oranında koruyuculukları mevcuttur. Sadece cinsel ilişki sırasında kullanılırlar.
- Tüp bağlanması:
Tüpler rahim ile yumurtalıkları birbirine bağlayan kanallardır. Bu tüplerin ameliyatla bağlanma işlemine verilen addır. Geri dönüşü olmayan bir yöntemdir. %100’e yakın güvenilirliği mevcuttur.
- Vajinal Halka: Östrojen ve progesteron içeren, vajen içerisine yerleştirilen, 21 günlük kullanımı olan bir halkadır. 21. günün sonunda çıkartılır, 7 gün ara verilip 8. gün yeni halka takılır. %99 koruyuculuğu mevcuttur.
- Doğal yöntemler: Tüm bu yöntemlerin başarısızlık oranları oldukça yüksektir.
- Takvim yöntemi: Yumurtlama günü belirlenerek yumurtlama olduğu düşünülen zamanlarda ilişkiden kaçınma (yaklaşık 10-18. Günler arası)
- Geri çekme yöntemi: Eşin cinsel ilişki sırasında geri çekilerek dışarı boşalması durumudur.
- Sütün koruması: Tam emzirme durumlarında yüksek oranda koruyuculuğu mevcuttur. Tam emzirme; 6 aydan küçük bebekte, annenin adet görmemesi durumunda bebeğin en az 2 saatte bir emzirildiği ve ek gıda almadığı şartlarda gerçekleşir.
- Servikal mukus yöntemi: kadının akıntısına dikkat etmesi yoluyla uygulanır. Akıntının başlamasından, bol, kaygan ince mukusun bitiminden 3 gün sonrasına kadar ilişki olmaz.
- Bazal vücut ısısı: Ovulasyondan bir gün sonra artan progesteron etkisi ile vücut ısısı 0.5 derece yükselir. Adetin ilk gününden ısı artışının izlendiği 3. güne kadar cinsel perhiz uygulanır.
Erkeğe ait yöntemler:
- Kondom (prezervatif): Doğru kullanıldığında %97 koruyuculuğu mevcuttur. Cinsel ilişkinin başından itibaren kullanılması gerekmektedir. Tek seferlik kullanımı mevcuttur. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucudur.
- Vazektomi (Erkekte kanalların bağlanması): Erkeğin spermi geçiren kanallarının ameliyatla bağlanmasıdır. Bağlanma sonrası erkekte herhangi bir cinsel sorun yaşanmaz. Geri dönüşü olmayan bir yöntemdir. %100’e yakın güvenlidir. İşlem yapıldıktan sonraki ilk 20 boşalma süresince ek bir yöntem uygulanmalıdır (3 Ay)
Acil Kontrasepsiyon:
Korunmasız ve plansız bir cinsel ilişki sonrasında ya da gebelikten önleyici bir yöntem uygun kullanılmadığı durumlarda uygulanan aile planlaması yöntemidir. 2 türü mevcuttur:
-
Hormonal acil kontrasepsiyon ( Ertesi Gün Hapı): İlişkiden sonraki ilk 72 saat içinde uygulanır. Döllenmiş yumurtanın rahime yerleşmesini engeller. %80 etkilidir. Tekrarlayan kullanımlarda başarı oranı düşer. Diğer yöntemlerin yerine ve rutin olarak kullanılamaz. Bulantı ve kusma yapabilir. 12 saat aralarla uygulanır.
-
RIA (Spiral) uygulaması: İlişki sonrası 5 gün içinde uygulanır. Döllenmeyi ve döllenmiş yumurtanın tutunmasını engeller. %99 etkilidir. Her iki yöntemin de rutin olarak doğum kontrol yöntemi olarak kullanılması uygun değildir. Bu yöntemlerin kullanımı sonrası 4 haftadan sonra adet olmaz ya da beklenenden az adet olursa gebelik testi yapılmalıdır.